6:59 PM
Đặng Tộc Việt Nam Toàn Cầu
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Đặng Thị Huệ | |
|---|---|
| Vương phi chúa Trịnh | |
| Thông tin chung | |
| Phu quân | Trịnh Sâm |
| Hậu duệ | Trịnh Cán |
| Tên đầy đủ | Đặng Thị Huệ |
| Tước hiệu | Tuyên phi |
| Sinh | ? Phù Đổng, trấn Kinh Bắc (Gia Lâm, Hà Nội) Việt Nam. |
| Mất | 1784 (?) |
| An táng | gần Vọng lăng, lăng chúa Trịnh Sâm |
Theo Từ điển Lịch sử nhân vật Việt Nam, thì bà là một người đã gây ra nhiều tai ác trong phủ chúa Trịnh và triều đình Hậu Lê, ảnh hưởng xấu đến tình hình chính trị, xã hội Việt Nam lúc bấy giờ.[1]
Cuộc đời
Thân phận nghèo khó
Quê bà ở làng Trà Hương, huyện Phù Đổng, trấn Kinh Bắc, nay thuộc huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội, Việt Nam.Bà là con nhà thường dân nghèo khổ, có một người em trai là Đặng Lân, hai chị em dựa vô nhau mà sống. Thị Huệ làm nghề hái chè mưu sinh kiếm sống, nổi tiếng có sắc đẹp nhất vùng.
Sau đó, Thị Huệ nhập vào làm gia nhân của phủ chúa, từ đây cuộc đời bà cũng thay đổi hẳn.
Được sủng ái
Khi vào phủ chúa, Đặng Thị Huệ vốn chỉ là nữ tỳ. Một hôm, Tiệp dư Trần Thị Vịnh sai bà bưng một khay hoa đến trước nơi chúa Trịnh Sâm ngồi. Trịnh Sâm nhìn thấy bà rất bằng lòng, bèn ân ái với bà. Từ đó bà ngày càng được Trịnh Sâm yêu quí, phong làm chính cung của mình, gọi là Tuyên Phi.Vốn là cô thôn nữ hái chè, nay một bước lên làm bà chúa, tục dân gian quen gọi là Bà Chúa Chè.
Năm Đinh Dậu (1777), Đặng Thị Huệ lại sinh hạ một người con trai, tên là Trịnh Cán (1777-1782), nên càng được chúa sủng ái, lập làm Tuyên Phi.
Trước đây, một cung nhân khác là Dương Ngọc Hoan[2], được vào hầu chúa Trịnh Sâm đã sinh một con trai là Trịnh Khải (tên cũ là Tông, 1763-1786).
Mưu đoạt ngôi chính
Được chúa yêu, Đặng Thị Huệ bèn hỏi con gái chúa là Công nữ Ngọc Lan cho em trai mình là Đặng Mậu Lân, vốn là người có tính hung bạo, dâm dật và càn rỡ. Nhưng chúa cũng nghe theo, khiến Sử trung hầu bị Mậu Lân chém chết trong việc bảo vệ Ngọc Lan.Biết chúa rất sủng ái mình, Đặng Thị Huệ ngày đêm mưu tính việc giành lấy ngôi vị Thế tử cho con trai.
Đề cập đến ngôi vị vương giả này, sách Hoàng Lê nhất thống chí có đoạn:
- Theo lệ cũ, người con trai nối ngôi chúa hễ đến mười hai tuổi thì phải ra ở Đông cung. Bấy giờ các quan cũng có tâu trình việc ấy; song chúa không cho, chỉ cho Thế tử (Trịnh Khải)[3] đến ở nhà riêng của Hân quận công (Nguyễn Đĩnh). Như vậy, ngôi Đông cung vẫn bỏ trống, như có ý chờ đợi người khác.
- Đến năm Thế tử mười lăm tuổi, thì con nhỏ là vương tử Cán ra đời, chúa hết sức yêu dấu đứa con nhỏ đó. Ba năm sau, Thế tử đúng mười tám tuổi, đáng được mở phủ riêng; nhưng bấy giờ các quan chẳng ai dám tâu bày, mà chúa cũng không hề nhắc tới việc ấy. Như thế là người nối ngôi vẫn chưa định, nên lòng người rất phân vân. Hễ ai thuộc về Thế tử Tông (tức Trịnh Khải) thì hùa theo Thế tử Tông, ai thuộc đảng Thị Huệ thì vào phe vương tử Cán. Trong phủ chúa dần dần sinh ra bè nọ cánh kia. Hoàng Lê nhất thống chí tập I (tr.15-16).
Phía Trịnh Tông cũng có lực lượng hậu thuẫn. Hậu quả của cuộc tranh giành quyền lực này đã gây ra hai vụ biến động lớn là Vụ án năm Canh Tý và cuộc nổi dậy của lính Tam phủ.
Thắng thế
- Bài chính: Vụ án năm Canh Tý
Việc mưu sự, bị Cấp sự trung Nguyễn Huy Bá biết được, ngầm kể với Tuyên Phi. Chớp lấy thời cơ, bà liền đem việc đó bàn với Quận Huy (tức Hoàng Đình Bảo). Quận Huy bảo Huy Bá viết bức kín, rồi ông tự ý bỏ vào tay áo, đi đến phủ chúa, đuổi hết những người chung quanh, đem thư ra trình…[6]
Kết cuộc, phe Đặng Thị Huệ thắng thế. Theo sách Hoàng Lê nhất thống chí, thì có ba đại thần theo phe Trịnh Khải đều phải mất mạng: Khê trung hầu[7], Tuân sinh hầu (Nguyễn Khắc Tuân) đều uống thuốc độc tự tử, Nguyễn Quốc Tuấn (thuộc hạ của Khắc Tuân) bị án chém; còn Trịnh Khải bị quản thúc ngặt trong một ngôi nhà ba gian.
Theo sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (gọi tắt là Cương mục) thì: Đàm Xuân Thụ bị giết, Nguyễn Lệ và Nguyễn Khắc Tuân[8] bị tống giam vào ngục, hoạn quan Nguyễn Phương Đĩnh (hoặc Định) bị kết tội nuôi dưỡng Trịnh Khải không nên người, bị lột hết chức tước và đuổi về làng; còn Trịnh Khải bị giáng xuống làm con út và bị quản thúc trong nội phủ.
Ngay trong năm này, mặc dù Trịnh Cán chỉ mới 4 tuổi vẫn được lập làm Thế tử, và Quận Huy được cử làm A phó để phò tá.[9]
Tháng 9 năm Nhâm Dần (1782), Trịnh Sâm mất, Trịnh Cán được nối ngôi chúa, hiệu là Điện Đô Vương. Tuyên Phi trở thành Vương Thái phi.
Thuận theo lời tâu của Quận Huy, vua Lê Hiển Tông cho Tuyên Phi được nhiếp chính, thay ấu chúa Điện Đô vương quyết định mọi chuyện. Kể từ đó, liên minh Tuyên Phi – Quận Huy nắm hết mọi việc trong ngoài.
Do chúa mới là Trịnh Cán hãy còn thơ ấu, sức khỏe lại ngày càng tồi tệ; trong khi đó, liên minh trên ngày càng chuyên quyền và mối quan hệ của họ có phần không minh bạch, nên trong và ngoài triều có lắm người thầm ghét và có ý ngờ. Theo sách Hoàng Lê nhất thống chí, bởi vậy, lúc bấy giờ, có câu ca dao được truyền miệng rằng:
- Trăm quan có mắt như mờ,
- Để cho Huy quận vào sờ chính cung.[10]
Gặp nạn kiêu binh
- Bài chính: Nạn kiêu binh
Lính kiêu binh ủng hộ Trịnh Tông cùng nhau mưu đảo chính lật đổ Trịnh Cán để lập Trịnh Tông. Theo Lê quý dật sử, họ ngầm liên hệ với mẹ Trịnh Sâm xin ý chỉ, bên ngoài dựa vào sự chi viện của Phan quận công (Nguyễn Phan), và nhờ tiến triều[11] Nguyễn Nhưng làm bài (hịch) khích lệ quân lính.
Khi quân Tam phủ nổi dậy, quận Huy ra chống cự nhưng không nổi, bị kiêu binh giết chết. Lính Tam phủ rước Trịnh Tông lên nối nghiệp chúa. Các đình thần im lặng không dám chống cự.
Hôm việc biến xảy ra, Đặng Thị Huệ khiếp sợ quá, phải thay đổi quần áo, nấp ở hậu cung. Riêng chúa Trịnh Cán, được Quận Diễm bế đi lánh nạn. Đến đêm, bà nội Trịnh Cán (bà Sét - mẹ Trịnh Sâm) sai người tìm rước cháu về. Hôm sau, Trịnh Cán bị giáng xuống làm Cung quốc công, rồi hơn tháng sau thì bị bệnh qua đời.
Bị giam và qua đời
Và quãng đời cuối của Đặng Thị Huệ, khi bà đã không còn gì sau cuộc tranh giành quyền lực, được sách Hoàng Lê nhất thống chí chép như sau:- Khi chúa nhỏ bị bỏ, Thái phi (Dương Ngọc Hoan) liền sai người bắt Tuyên phi hài tội, rồi buộc bà phải lạy tạ. Tuyên phi không chịu lạy, Thái phi bèn sai hai thị nữ đứng kèm hai bên, níu tóc Tuyên phi rập đầu xuống đất, nhưng bà vẫn nhất định không chịu lạy, mà cũng không nói nửa lời. Thái phi giận quá, đánh đập một hồi, nhỏ nước bọt vào đầu vào mặt, rồi đem giam vào nhà Hộ Tăng ở vườn sau. Tại đây, Đặng Thị Huệ bị làm tình làm tội cực kỳ khổ sở. Một bữa, bà trốn ra khỏi cửa Tuyên Vũ, chạy đến bến đò phố Khách thì bị quân lính đuổi kịp...
- Sau một thời gian giam giữ ngặt, Thị Huệ được cho làm cung tần nội thị, vào Thanh Hóa hầu hạ lăng tẩm chúa Trịnh Sâm. Ở đây, bà ngày đêm gào khóc xin được chết theo chồng. Đến ngày giỗ của chúa Trịnh Sâm, Tuyên phi uống thuộc độc mà chết, được táng cách Vọng lăng (lăng Trịnh Sâm) một dặm.[12]
Trong văn học nghệ thuật
Ngoài tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí của nhóm Ngô gia văn phái, Đặng Thị Huệ còn là nhân vật trong các tác phẩm khác như: Bà Chúa Chè của Nguyễn Triệu Luật, Đêm hội Long Trì[13] của Nguyễn Huy Tưởng.Xem thêm
Chú thích
- ^ Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn Bá Thế, Từ điển Lịch sử nhân vật Việt Nam, Nxb. KH-XH, 1992, tr. 145.
- ^ người làng Long Phúc, huyện Thạch Hà, Nghệ Tĩnh. Chép theo Hoàng Lê nhất thống chí. Ở sách Lê quý dật sử người dịch ghi chú thêm hai tên nữa là: Nguyễn Thị Bốn hoặc Dương Thị Hoan. Nhờ chị là một Cung tần của chúa Trịnh Doanh mà bà được tuyển vào cung.
- ^ Hoàng Lê nhất thống chí chép vậy, nhưng thực tế Trịnh Khải chưa bao giờ được chính thức được phong làm Thái tử.
- ^ Chép theo Hoàng Lê nhất thống chí. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép sự kiện xảy ra vào tháng 9 năm Canh Tý.
- ^ Cương mục chép là Nguyễn Lệ, tức Nguyễn Khản.
- ^ Hoàng Lê nhất thống chí, tập I, tr. 21.
- ^ Hoàng Lê nhất thống chí không ghi tên thật.
- ^ Sau, Nguyễn Khắc Tuân và Chu Xuân Hán đều uống thuốc độc chết.
- ^ Bấy giờ trong dân gian có câu: Đục cùn thì giữ lấy tông - Đục long, cán gãy, còn mong nỗi gì?. Chữ tông và cán theo nghĩa đôi để chỉ Trịnh Tông (Khải) và Trịnh Cán.
- ^ Nghe được hai câu này, Quân Huy sai quan đề lĩnh đem móc sắt và kéo sắt treo khắp các chợ, dọa rằng những ai còn dám tụ họp nói xằng thì sẽ cho móc lưỡi cắt đi. Dân chúng kinh kỳ thảy đều nơm nớp sợ.
- ^ Những người không đỗ Tiến sĩ mà được làm quan ở sáu bộ, gọi là "tiến triều". Chú thích trong sách Lê quý dật sử (tr. 23).
- ^ Theo Hoàng Lê nhất thống chí (tr.95-96). Cương mục cũng viết: Tuyên phi uống thuộc độc mà chết. Riêng sách Từ điển Lịch sử nhân vật Việt Nam chép khác: Sau, đám kiêu binh tam phủ nổi loạn giết Trịnh Cán năm 1782, bắt bà giam vào ngục. Được hai năm, trong lễ tế Tĩnh Đô vương Trịnh Sâm, bà mới được thả ra làm lễ tế chồng. Tế xong, bà đâm cổ tự vẫn chết (tr. 145). Nếu căn cứ sử liệu này, thì bà mất năm Giáp Thìn (1784).
- ^ Truyện này đã được dựng thành phim do diễn viên Lê Vân đóng vai Đặng Thị Huệ.
Tài liệu tham khảo
- Bùi Dương Lịch, Lê quí dật sử. Bản dịch của Phạm Văn Thắm. Nxb KHXH, Hà Nội, 1987.
- Khâm định Việt sử thông giám cương mục (chính biên, quyển 45). Nguyễn Khắc Thuần dẫn lại trong Việt sử giai thoại tập 7. Nxb Giáo dục, 1988.
- Ngô Gia Văn Phái, Hoàng Lê nhất thống chí, tập I, Nxb Văn học, Hà Nội, 1984.
- Nguyễn Q. Thắng & Nguyễn Bá Thế, Từ điển Lịch sử nhân vật Việt Nam. Nxb KH-XH, Hà Nội, 1992.
- Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược. Nxb Tân Việt, Sài Gòn, 1968.
0 comments:
Post a Comment